Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ, Θερμοπύλες

K.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

 Βιογραφία

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης το γένος Γεωργάκη Φωτιάδη, ή Κ. Π. Καβάφης, γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια, όπου οι γονείς του εγκαταστάθηκαν εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη το 1840. Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1870 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αγγλία (Λίβερπουλ και Λονδίνο) όπου έμεινε μέχρι το 1876. Στην Αλεξάνδρεια ο Kαβάφης διδάχτηκε Αγγλικά, Γαλλικά και Ελληνικά με οικοδιδάσκαλο και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του για ένα-δύο χρόνια στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο τηςΑλεξάνδρειας. Έζησε επίσης για τρία χρόνια, που ήταν τα κρισιμότερα στην ψυχοδιανοητική του διαμόρφωση, στην Πόλη (1882-84).

Το 1897 ταξίδεψε στο Παρίσι και το 1903 στην Αθήνα, χωρίς από τότε να μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Ύστερα από περιστασιακές απασχολήσεις σε χρηματιστηριακές επιχειρήσεις, αποφάσισε να γίνει δημόσιος υπάλληλος και διορίστηκε σε ηλικία 26 χρονών στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων στην Υπηρεσία του Τρίτου Κύκλου Αρδεύσεων, όπου παρέμεινε έως τον Μάρτιο του 1922.
Από το 1886 άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα επηρεασμένα από τους Αθηναίους ρομαντικούς ποιητές, χωρίς να τον έχει επηρεάσει καθόλου η στροφή της γενιάς του 80. Από το 1891, όταν εκδίδει σε αυτοτελές φυλλάδιο το ποίημα Κτίσται, και ιδίως το 1896, όταν γράφει τα Τείχη,το πρώτο αναγνωρισμένο, εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά των ώριμων ποιημάτων του.
Ο Καβάφης είναι γνωστός για την ειρωνεία του, ένα μοναδικό συνδυασμό λεκτικής και δραματικής ειρωνείας. 
Το 1932, ο Καβάφης, άρρωστος από καρκίνο του λάρυγγα, πήγε για θεραπεία στην Αθήνα, όπου παρέμεινε αρκετό διάστημα, εισπράττοντας μια θερμότατη συμπάθεια από το πλήθος των θαυμαστών του. Επιστρέφοντας όμως στηνΑλεξάνδρεια, η κατάστασή του χειροτέρεψε. Εισήχθη στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας, όπου και πέθανε στις 29 Απριλίου του 1933, τη μέρα που συμπλήρωνε 70 χρόνια ζωής.
Ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα του ποιητή:
«Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά».

 Το έργο του

Σήμερα η ποίησή του όχι μόνο έχει επικρατήσει στην Ελλάδα, αλλά και κατέλαβε μία εξέχουσα θέση στην όλη ευρωπαϊκή ποίηση, ύστερα από τις μεταφράσεις των ποιημάτων του αρχικά στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά και κατόπιν σε πολλές άλλες γλώσσες.
Το σώμα των Καβαφικών ποιημάτων περιλαμβάνει: Τα 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος (τα λεγόμενα "Αναγνωρισμένα"), τα 37 "Αποκηρυγμένα"ποιήματά του, τα περισσότερα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε, τα "Ανέκδοτα", δηλαδή 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του, καθώς και τα 30 "Ατελή", που βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή. Τύπωσε ο ίδιος το1904 μια μικρή συλλογή με τον τίτλο Ποιήματα, στην οποία περιέλαβε τα ποιήματα: Φωνές, Επιθυμίες, Κεριά, Ένας γέρος, Δέησις, Οι ψυχές των γερόντων,Το πρώτο σκαλί, Διακοπή, Θερμοπύλες, Τα παράθυρα, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Απιστία και Τα άλογα του Αχιλλέως. Η συλλογή, σε 100-200 αντίτυπα, κυκλοφόρησε ιδιωτικά.
Το 1910 τύπωσε πάλι τη συλλογή του, προσθέτοντας αλλά επτά ποιήματα:Τρώες, Μονοτονία, Η κηδεία του Σαρπηδόνος, Η συνοδεία του Διονύσου, Ο Βασιλεύς Δημήτριος, Τα βήματα και Ούτος εκείνος. Και αυτή η συλλογή διακινήθηκε από τον ίδιο σε άτομα που εκτιμούσε.
Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των (154) Ποιημάτων του, που εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο ακόμη ανατυπώσεις έγιναν μετά το 1948.
Ο ποιητής επεξεργάζονταν επίμονα κάθε στίχο, κάποτε για χρόνια ολόκληρα, προτού τον δώσει στην δημοσιότητα. Σε αρκετές από τις εκδόσεις του υπάρχουν διορθώσεις από το χέρι του και συχνά όταν επεξεργαζόταν ξανά τα ποιήματά του τα τύπωνε διορθωμένα.

Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης

Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά

• Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (πχ Τρώες). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του ΄21, αλλά ούτε και από την κλασική αρχαιότητα. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωές του είναι "ηττημένοι".
• Στα αισθησιακά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός
• Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους "διδακτικά". ΟΕ.Π.Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με "συμβουλές προς ομοτέχνους", δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα τωνΤειχών, την έννοια του χρέους (Θερμοπύλες), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), της μοίρας κ.α.

Διαχωρίζοντας το ποιητικό του έργο σε φιλοσοφικό, ιστορικό και ηδονικό, στα ποιήματά του αποτυπώνονται το ερωτικό στοιχείο, τη φιλοσοφική του σκέψη και η ιστορική του γνώση. Όσον αφορά στα ιστορικά του ποιήματα ιδιαίτερα, οφείλουμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι τα συνέθεσε βιώνοντας την ατμόσφαιρα μιας πόλης που έγινε κατά το ελληνιστικό της παρελθόν χωνευτήρι λαών και σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι ήρωές του είναι γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή γεννήματα της φαντασίας του και ο ποιητής αφηγείται στους χαρακτήρες που πλάθει ανθρώπινες συμπεριφορές σημαδεμένες από πρόσκαιρο της επιτυχίας και τη μοίρα που εξουδετερώνει την ανθρώπινη θέληση.
Πόλεις της ανατολικής Μεσογείου -ιδιαίτερα η Αλεξάνδρεια όπως προαναφέρθηκε- είναι ο τόπος που λαμβάνουν χώρα τα περιστατικά των ποιημάτων και σύμφωνα με το περιεχόμενό τους χαρακτηρίζονται από τους σύγχρονους σχετικά ερευνητές της καβαφικής ποιητικής ως ψευδοϊστορικά, ιστορικοφανή και ιστοριογενή. Τη διαφορετικότητα ανάμεσα στα ιστορικά του ποιήματα επισήμανε ο ίδιος ο ποιητής, χωρίς όμως να τους δώσει ιδιαίτερη ονομασία. Εισηγητής του όρου «ψευδοϊστορικό» είναι ο Σεφέρης για να διαχωρίσει με αυτόν τα ποιήματα που χρησιμοποιούν το ιστορικό υλικό μεταφορικά, αλληγορικά δημιουργώντας ψεύτικες ιστορίες. Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος με τη σειρά του εισηγήθηκε τον όρο «ιστορικοφανή». Εκεί εντάσσει τα ιστορικά ποιήματα, των οποίων τα φανταστικά πρόσωπα εμπλέκονται σε ιστορικό πλαίσιο που επενδύει την πλοκή. Ο Μιχάλης Πιερής θεώρησε αναγκαίο τον όρο «ιστοριογενή» για τα ποιήματα που γεννήθηκαν από άμεσο ιστορικό υλικό.

 Η μορφή

Ποίημα του Κ.Π. Καβάφη σε τοίχο κτηρίου, στην πόλη Λέιντεν της Ολλανδίας

Η γλώσσα και η στιχουργική μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες και πρωτοποριακές για την εποχή. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι:

• ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία τηςΚωνσταντινούπολης
• εξαιρετικά λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα)
• ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα
• εξαιρετικά σύντομα ποιήματα
• ιαμβικός ρυθμός αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί
• σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας
• ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης: παίζουν ρόλο για το νόημα (πχ ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (πχ χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις).

Τα πιο χαρακτηριστικά από τα ποιήματά του είναι τα: Τα τείχη, Τα παράθυρα,Τρώες, Κεριά, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Ιθάκη, Θερμοπύλες, Φωνές,Απολείπειν ο θεός Αντώνιον και η Η σατραπεία.

 

Ο ποιητής

Ο Καβάφης, όπως κάθε ποιητής, λειτουργεί κυρίως μέσω των συμβόλων. Η τέχνητου είναι η συγκέντρωση αρχετύπων, που δίνουν ένα φευγαλέο υπαινικτικό νόημα στο λόγο του. Αντλεί μνήμες από το παρελθόν, από τη συλλογική ψυχή της φυλής και τις αποθέτει στο παρόν, ενίοτε ως προειδοποίηση για τα μελλούμενα. Είναι τέτοια η σχέση του με τη συλλογική ψυχή και τα περιεχόμενά της, που θεωρείται προδρομικός της σχέσης της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα με τη συλλογική συνείδηση.
Η συμβολιστική του τάση είναι έντονη και συνδυάζεται με λόγο λιτό αλλά διαχρονικά επίκαιρο. Η ειρωνική διάθεση, αυτό που αποκλήθηκε καβαφική ειρωνεία συνδυάζεται με την τραγικότητα της πραγματικότητας, για να καταστεί κοινωνικά διδακτική και οι ηδονιστικοί του προσανατολισμοί ανακατεύονται με κοινωνικές επισημάνσεις. Αναμφίβολα δεν είναι εύκολο να οριοθετήσει κανείς ξεκάθαρα σε θεματικούς κύκλους την ποιητική του Καβάφη. Η ιστορίαανακατεύεται με τις αισθήσεις και το στοχασμό σε μια ενιαία οντότητα, αυτήν πιθανώς που ο ίδιος ο Καβάφης προσδιορίζει ως «ενιαίο καβαφικό κύκλο», αλλά σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση, στον αμέσως επόμενο στίχο, η εναλλαγή δικαιώνει όσους χαρακτήρισαν την καβαφική ποίηση πρωτεϊκή.

ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

- Το ποίημα ανήκει στα 154 αναγνωρισμένα ποιήματα του Καβάφη και έχει φιλοσοφικό - διδακτικό περιεχόμενο.

- Αναφορά στην ιστορική σημασία της μάχης των Θερμοπυλών, στους Μήδους, στον Εφιάλτη και στην ειδική σχέση του Καβάφη με την ιστορία αλλά και τη συνάφεια του καβαφικού ποιήματος με τα αρχαία επιγράμματα που τιμούν τους ηρωικούς μαχητές (π.χ. Επίγραμμα Σιμωνίδη). Η ανάγνωση του παράλληλου κειμένου που ακολουθεί δίνει μια εικόνα για την πτυχή αυτή της καβαφικής ποίησης.

Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος

-Το ποίημα αποτελείται από 14 ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους ανομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε δύο στροφικές ενότητες.

- Η γλώσσα αποτελεί ένα μεικτό και ιδιάζον γλωσσικό σύνολο. Είναι η δημοτική με λέξεις της καθαρεύουσας και  λέξεις "καβαφικές".

Οι ενότητες

1. Στ. 1-3: Η οφειλόμενη τιμή σε όσους συναισθάνονται την ευθύνη του χρέους. Οι άνθρωποι αυτοί δεν παρεκκλίνουν από αυτό (μη κινούντες: θα περιμέναμε καλύτερα τον τύπο "μη κινούμενοι" ).

2. Στ. 4-10: Τα ηθικά γνωρίσματα αυτών των ανθρώπων.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι υψηλές ηθικές αξίες που εκφράζουν οι "μαχητές" σε συνδυασμό με την ανθρώπινη φύση τους

α) Είναι δίκαιοι και απόλυτα υπεύθυνοι όσον αφορά τη δική τους δράση, αλλά δείχνουν λύπη κι   

    ευσπλαχνία στους συνανθρώπους τους:

    δίκαιοι κι ίσιοι σ' όλες των τες πράξεις (στ. 4)

    αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία (στ. 5).

β) Είναι γενναιόδωροι (γενναίοι) και συνδράμουν όσους χρειάζονται  

    βοήθεια όσο  μπορούν κάθε φορά, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα:

    γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν

    είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,

    πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε (στ. 6-8).

γ) Τρίτο ηθικό γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι η φιλαλήθεια χωρίς ωστόσο να μισούν όσους 

    ψεύδονται:

    πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,

    πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. (στ. 9-10)

3. Στ. 11-14: Περισσότερη τιμή πρέπει σε όσους μένουν σταθεροί στις αξίες ακόμη κι όταν

   προβλέπουν ότι ο αγώνας τους θα προδοθεί, θα αποτύχει.

Συμβολισμοί

α) Οι Θερμοπύλες αποτελούν σύμβολο αυτοθυσίας για την προάσπιση αξιών και ιδανικών. Εδώ  συμβολίζουν το καθήκον που επιβάλλεται στον άνθρωπο κάθε εποχής όχι από την επιταγή του νόμου αλλά από το εσωτερικό του. Αυτό τον καθηλώνει στην εκπλήρωση του χρέους του ακόμη κι όταν γνωρίζει ότι όλα προοικονομούν την αποτυχία, την ήττα. 

β) Ο Εφιάλτης συμβολίζει την προδοσία (από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες) που αναγκάζει τον άνθρωπο να απομακρυνθεί από τις αξίες και τα ιδανικά του.

γ) Οι Μήδοι συμβολίζουν τον εχθρό, τα αξεπέραστα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στον άνθρωπο κατά την προσπάθειά του να πραγματώσει τους υψηλούς στόχους. 

Οι μετοχές

- μή κινούντες, συντρέχοντες, ομιλούντες: βρίσκονται σε αρχαιοελληνικούς τύπους, συντακτικά είναι επιρρηματικές τροπικές και προσδιορίζουν τα ρήματαόρισαν και φυλάγουν έχοντας όλες το ίδιο υποκείμενο με αυτά. Σημασιολογικά δίνουν κάποια ηθικά γνωρίσματα των ανθρώπων που όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.

- Η μετοχή ψευδομένους διαφέρει. Είναι ουσιαστικοποιμένη και δεν έχει βέβαια το ίδιο υποκείμενο με τις υπόλοιπες. 

Υπέρ της Aχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες

Καβάφης Κ. Π.

Aνδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ’ ευκλεώς· τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες. Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος κι ο Κριτόλαος. Όταν θα θέλουν οι  Έλληνες να καυχηθούν, «Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε για σας.  Έτσι θαυμάσιος θάναι ο έπαινός σας.— Εγράφη εν Aλεξανδρεία υπό Aχαιού· έβδομον έτος Πτολεμαίου, Λαθύρου. (Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Μεταφράσεις των κειμένων στα Αρχαία Ελληνικά Β΄ Γυμνασίου

Ενότητα 1^η

Πατρική δικαιοσύνη

Ἀνὴρ γένει Μάρδος παῖδας εἶχεν ἑπτά.	Ένας άντρας, Μάρδος στην καταγωγή είχε επτά παιδιά.
Τούτων ὁ νεώτατος κακὰ πολλὰ τοὺς ἄλλους εἰργάζετο.	Από αυτούς ο πιο νέος προκαλούσε πολλά κακά στους άλλους.
Καὶ τὰ μὲν πρῶτα ἐπειρᾶτο αὐτὸν ὁ πατὴρ ῥυθμίζειν λόγῳ·	Και αρχικά ο πατέρας του προσπαθούσε να τον συνετίσει με τα λόγια·
ἐπεὶ δὲ οὒκ ἐπείθετο, πρὸς τοὺς δικαστὰς ἤγαγε	επειδή όμως δεν πειθόταν, τον οδήγησε μπροστά στους δικαστές
καὶ ὅσα αὐτῷ ἐτετόλμητο ἀκριβῶς κατηγόρησε,	και τον κατηγόρησε για όσα αυτός είχε αποτολμήσει,
καὶ ᾔτει παρὰ τῶν δικαστῶν ἀποκτεῖναι τὸν νεανίσκον.	και ζητούσε από τους δικαστές να εκτελέσουν το νέο.
Οἱ δὲ ἐξεπλάγησαν καὶ ἀμφοτέρους ἐπὶ τὸν βασιλέα Ἀρταξέρξην ἤγαγον.	Αυτοί έμειναν έκπληκτοι και οδήγησαν και τους δυο στο βασιλιά Αρταξέρξη.
Τὰ αὐτὰ δὲ λέγοντος τοῦ Μάρδου, βασιλεὺς ἔφη:	Κι ενώ ο Μάρδος έλεγε τα ίδια, ο βασιλιάς είπε:
«Εἶτα τολμήσεις τὸν υἱὸν ἀποθνῄσκοντα ὑπομεῖναι;»	«Αλήθεια, θα έχεις το θάρρος να αντέξεις να πεθαίνει ο γιος σου;»
Ὁ δὲ ἔφη «πάντων μάλιστα·	Κι αυτός είπε «βεβαιότατα·
ἐπεὶ καὶ ὅταν τῶν φυομένων θριδακινῶν τάς ἐκφύσεις τὰς πικρὰς ἀφαιρῶ,	γιατί και όταν αφαιρώ από τα μαρούλια που φυτρώνουν, τις πικρές παραφυάδες,
οὐδὲν ἡ μήτηρ αὐτῶν λυπεῖται,	η μητέρα τους καθόλου δε λυπάται,
ἀλλὰ θάλλει μᾶλλον καὶ γλυκίων γίνεται».	αλλά ανθίζει περισσότερο και γίνεται γλυκύτερη.»
Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐπῄνεσε μὲν τὸν ἄνδρα	Αφού άκουσε αυτά ο Αρταξέρξης, επαίνεσε τον άντρα
καὶ τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἐποίησεν ἕνα,	και τον έκανε ένα από τους βασιλικούς δικαστές,
εἰπὼν ὅτι ὁ περὶ τῶν ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος	λέγοντας ότι αυτός που διατυπώνει τόσο δίκαιες κρίσεις για τα παιδιά του
πάντως καὶ ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις	οπωσδήποτε και στις ξένες υποθέσεις
ἀκριβής ἔσται δικαστὴς καὶ ἀδέκαστος,	θα είναι δίκαιος δικαστής και αδέκαστος,
ἀφῆκε δὲ καὶ τὸν νεανίαν τῆς τιμωρίας,	και απάλλαξε από την τιμωρία το νέο,
ἀπειλῶν αὐτῷ θανάτου,	απειλώντας τον με θάνατο,
ἐὰν ἀδικῶν φωραθῇ ἕτερα.	εάν αποδειχθεί ότι διαπράττει άλλες αδικίες.

 Ενότητα 2^η

Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Ἂλλ’ ἐπεὶ τῶν πολεμίων ὁ στόλος	Αλλά όταν ο στόλος των εχθρών
τῇ Ἀττικῇ κατὰ τὸ Φαληρικὸν προσφερόμενος	πλησιάζοντας στην Αττική από την πλευρά του Φαλήρου
τοὺς πὲριξ ἀπέκρυψεν αἰγιαλούς,	απέκρυψε τις γύρω παραλίες
πάλιν ἐπάπταινον οἱ Πελοποννήσιοι πρὸς τὸνἸσθμόν.	οι Πελοποννήσιοι φοβισμένοι πάλι σκέφτονταν να αποπλεύσουν για τον Ισθμό.
Ἔνθα δὴ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐβουλεύετο	Ενώ λοιπόν έτσι είχε η κατάσταση, ο Θεμιστοκλής σκεφτόταν
καὶ συνετίθει τὴν περὶ τὸν Σίκινον πραγματείαν.	και κατάστρωνε τέχνασμα με το Σίκινο.
Ἦν δὲ τῷ μὲν γένει Πέρσης ὁ Σίκινος,	Ο Σίκινος ήταν Πέρσης στην καταγωγή,
αἰχμάλωτος, εὔνους δὲ τῷ Θεμιστοκλεῖ	αιχμάλωτος και φιλικός στον Θεμιστοκλή
καὶ τῶν τέκων αὐτοῦ παιδαγωγός.	και παιδαγωγός των παιδιών του.
Τοῦτον ἐκπέμπει πρὸς τὸν Ξερξην κρύφα,	Αυτόν τον στέλνει κρυφά προς τον Ξέρξη,
κελεύσας λέγειν ὅτι Θεμιστοκλῆς	αφού τον διέταξε να πει ότι ο Θεμιστοκλής,
ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγὸς αἱρούμενος τὰβασιλέως	ο στρατηγός των Αθηναίων, παίρνοντας το μέρος του (Πέρση) βασιλιά
ἐξαγγέλλει πρῶτος αὐτῷ	στέλνει πρώτος σ’ αυτόν την πληροφορία
τοὺς Ἕλληνας ἀποδιδράσκοντας,	ότι οι Έλληνες προσπαθούν να δραπετεύσουν
καὶ διακελεύεται ἐπιθέσθαι καὶ διαφθεῖραι τὴν ναυτικὴν δύναμιν	και συμβουλεύει να τους επιτεθεί και να εξοντώσει τη ναυτική τους δύναμη
ἐν ᾧ ταράττονται τῶν πεζῶν χωρὶς ὄντες.	ενώ βρίσκονται σε σύγχυση χωρίς το πεζικό.
Ταῦτα δ’ ὁ Ξερξης ὡς ἀπ’εὐνοίας λελεγμένα δεξάμενος, ἥσθη	Ο Ξέρξης, επειδή δέχτηκε αυτά πιστεύοντας ότι είχαν λεχθεί με φιλική διάθεση, ευχαριστήθηκε
καὶ εὐθὺς ἐξέφερε πρὸς τοὺς ἡγεμόνας τῶν νεῶν	και αμέσως έδωσε διαταγή στους κυβερνήτες των πλοίων
διακοσίαις ναυσὶν ἀναχθέντας ἤδη	αφού αποπλεύσουν με διακόσια καράβια
διαζῶσαι τάς νήσους, ὅπως ἐκφύγοι μηδεὶς τῶν πολεμίων.	να περικυκλώσουν τα νησιά, για να μη ξεφύγει κανείς από τους εχθρούς.

Ενότητα 3η

Το χρέος του ιστορικού

Ἐν μὲν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ	Για τον υπόλοιπο, λοιπόν, βίο
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὒκ ἂν τις ἐκβάλλοι·	δε θα μπορούσε κάποιος να αποβάλει αυτού του είδους την εύνοια (προς γνωστούς και φίλους)·
καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶφιλόπατριν	γιατί, πράγματι, ο αγαθός άντρας πρέπει να αγαπάει τους φίλους του και την πατρίδα του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς	και να μισεί τους ίδιους εχθρούς που μισούν και οι φίλοι του
καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους·	και να αγαπά τους ίδιους φίλους (που αγαπούν και οι φίλοι του)·
ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις,	όταν, όμως, κάποιος υιοθετεί το χαρακτήρα του ιστορικού
ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων τῶν τοιούτων	πρέπει να τα ξεχάσει όλα αυτά
καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς,	και πολλές φορές πρέπει να επαινεί και να τιμά με τους μεγαλύτερους επαίνους τους εχθρούς,
ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο,	όταν οι πράξεις το απαιτούν,
πολλάκις δ’ἐλέγχειν καὶ ψέγειν ἐπονειδίστως τοὺςἀναγκαιοτάτους,	και πολλές φορές θα χρειαστεί να κατακρίνει και να κατηγορεί κατά τρόπο που ντροπιάζει τους στενούς συγγενείς,
ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ’ὑποδεικνύωσιν.	όταν τα σφάλματα στις πράξεις τους αυτό υποδεικνύουν.
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν	Όπως ακριβώς όταν ένας ζωντανός οργανισμός χάσει τα μάτια του
ἀχρειοῦται τὸ ὅλον,	αχρηστεύεται ολόκληρος,
οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας	έτσι κι από την ιστορία αν αφαιρεθεί η αλήθεια
τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελὲς γίνεται διήγημα.	ό,τι απομένει από αυτήν γίνεται ανώφελο (ασήμαντο) διήγημα.

Ενότητα 4^η

Οι Σεληνίτες

Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται,	Όμορφος κατά τη γνώμη των Σεληνιτών θεωρείται,
ἢν πού τις φαλακρὸς ἦ.	αυτός που είναι φαλακρός.
Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα.	Και μάλιστα και γένια αφήνουν να φυτρώσουν λίγο πάνω από τα γόνατα.
Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσίν οὐκ ἔχουσιν,	Και νύχια στα πόδια δεν έχουν,
ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι.	αλλά όλοι είναι μονοδάκτυλοι.
Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται,	Και όταν κοπιάζουν ή γυμνάζονται,
γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν,	ιδρώνουν παράγοντας γάλα σ’ όλο τους το σώμα,
ὥστε καὶ τυροὺς ἀπ’αὐτοῦ πήγνυνται.	ώστε απ’ αυτό παρασκευάζουν τυρί.
Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι	Και τα μάτια έχουν πρόσθετα
καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες	και πολλοί αν χάσουν τα δικά τους
παρ’ ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν.	βλέπουν χρησιμοποιώντας αυτά που παίρνουν από τους άλλους.
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν, οἱ πλούσιοι.	Κάποιοι, οι πλούσιοι, έχουν πολλά αποθηκευμένα, για ώρα ανάγκης.
Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος.	Και υπάρχει ένας καθρέφτης που βρίσκεται πάνω από ένα πηγάδι.
Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις,	Κι αν κάποιος κατεβεί στο πηγάδι,
ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων,	ακούει όλα όσα λέγονται στη γη,
ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ,	κι αν κοιτάξει προσεκτικά προς τον καθρέφτη,
πάσας μὲν πόλεις, πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ.	βλέπει όλες τις πόλεις και όλα τα έθνη.
Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην	Τότε είδα κι εγώ τους συγγενείς μου
καί πᾶσαν τὴν πατρίδα,	και όλη την πατρίδα,
εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων,	αν όμως κι εκείνοι μ’ έβλεπαν,
οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν.	δεν μπορώ καθόλου να το πω.
Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν,	Όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι είναι
ἂν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκείσε ἀφίκηται,	αν κάποτε κι αυτός φτάσει εκεί,
εἲσεται ὡς ἀληθῆ λέγω.	θα καταλάβει ότι λέω αλήθεια.

                                                                     Ενότητα 5^η

Η ελεημοσύνη βασίλισσα των αρετών

Ἀγαπητοί, μὴ γινώμεθα τῶν ἀλόγων θηριωδέστεροι.	Αγαπητοί, ας μη γίνουμε αγριότεροι από τα ζώα.
Ἐκείνοις πάντα κοινὰ καὶ οὐδὲν τοῦ ἄλλου πλέον ἔχει·	Σ’εκείνα όλα είναι κοινά και κανένα δεν έχει περισσότερα από τα άλλα·
σύ δὲ ἄνθρωπος ὤν, θηρίου γίνῃ χαλεπώτερος,	εσύ όμως αν και είσαι άνθρωπος, γίνεσαι πιο άσπλαχνος από τα θηρία,
μυρίων πενήτων τροφὰς μιᾷ κατακλείων οἰκίᾳ.	κλείνοντας ερμητικά σε ένα σπίτι όσα τρόφιμα θα αρκούσαν για να θρέψουν αμέτρητους φτωχούς.
Καίτοι γε οὐχ ἡ φύσις ἡμῖν μόνη κοινή,	Και βέβαια, δεν είναι μόνο η φύση μας κοινή,
ἀλλὰ καὶ ἕτερα πλείονα·	αλλά και άλλα περισσότερα·
οὐρανὸς κοινὸς καὶ ἥλιος καὶ σελήνη καὶ ἀστέρες	κοινός είναι ο ουρανός και ο ήλιος και η σελήνη και τα αστέρια
καὶ ἀὴρ καὶ θάλασσα καὶ γῆ καὶ ζωὴ καὶ τελευτὴ	και ο αέρας και η θάλασσα και η γη και η ζωή και ο θάνατος
καὶ γῆρας καὶ νόσος καὶ ὑγεία καὶ χρεία τροφῆς καὶ ἐνδυμάτων.	και τα γηρατειά και οι αρρώστειες και η υγεία και η ανάγκη τροφής και ρούχων.
Πῶς οὖν οὐκ ἄτοπον	Πώς λοιπόν δεν είναι παράλογο
τοὺς ἐν τοσούτοις κοινωνοῦντας ἀλλήλοις	αυτοί που μοιράζονται τόσα πολλά μεταξύ τους
ἐν τοῖς χρήμασιν οὕτως εἲναι πλεονέκτας,	στα χρήματα να είναι τόσο πλεονέκτες,
καὶ τὴν αὐτὴν μὴ διατηρεῖν ἰσονομίαν;	και να μη διατηρούν την ίδια ισονομία;
Ὁ γὰρ θάνατος τῆς μὲν ἀπολαύσεως ἀπάγει,	Γιατί ο θάνατος απομακρύνει από την απόλαυση
πρὸς δὲ τάς εὐθύνας ἄγει.	και οδηγεί στην τιμωρία.
Ἵν’ οὖν μὴ τοῦτο γένηται,	Για να μη γίνει κάτι τέτοιο,
πολλῇ χρησώμεθα τῇ ἐλεημοσύνῃ.	ας εφαρμόσουμε την ελεημοσύνη.
Αὔτη γάρ ἐστιν ἡ βασίλισσα τῶν ἀρετῶν,	Γιατί αυτή είναι η βασίλισσα των αρετών,
ἥ καὶ ἑξαιρήσεται ἡμᾶς τῆς τιμωρίας.	η οποία θα μας απαλλάξει από την τιμωρία.
Τὰ περιττὰ δὴ ποιήσωμεν χρήσιμα,	Ας κάνουμε τα περιττά χρήσιμα,
τὸν πολὺν προέμενοι πλοῦτον,	αφού παραμερίσουμε τον πολύ πλούτο,
καὶ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως,	και την ημέρα της κρίσεως,
κἄν μυρία ὧμεν πεπλημμεληκότες,	ακόμη κι αν έχουμε διαπράξει πολλά παραπτώματα
ὁ Θεὸς μεταδώσει συγγνώμης ἡμῖν.	ο Θεός θα μας συγχωρήσει.

Ενότητα 6^η

Η ευθύνη για την παιδεία των νέων

ΣΩ: Ἀλλ’ ὅμως σὺ μὲ φής, ὦ Μέλητε,	ΣΩ: Αλλά εσύ όμως ισχυρίζεσαι, ω Μέλητε,
τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τοὺς νέους διαφθείρειν;	ότι ασχολούμενος με τέτοια διαφθείρω τους νέους;
Καίτοι ἐπιστάμεθα μὴν δήπου τίνες εἰσὶ νέων διαφθοραί·	Ακόμη κι αν γνωρίζουμε βέβαια, ποιες είναι οι διαφθορές των νέων·
σύ δὲ εἰπὲ εἴ τινα οἶσθα ὑπ’ ἐμοῦ γεγενημένον	και συ πες αν ξέρεις ότι κάποιος έχει γίνει εξαιτίας μου
ἢ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἢ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν.	είτε από ευσεβής ανόσιος είτε από συνετός αλαζόνας.
ΜΕΛ. Ἀλλὰ ναί, μὰ Δὶ’ ἐκείνους οἶδα	ΜΕΛ: Και βέβαια, μα το Δία, ξέρω εκείνους
οὓς σῦ πέπεικας σοὶ πείθεσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς γονεῦσι.	οι οποίοι υπακούν σε εσένα περισσότερο παρά στους γονείς τους.
ΣΩ. Ὁμολογῶ, περί γε παιδείας·	ΣΩ: Το ομολογώ, όσον αφορά τουλάχιστον την παιδεία·
τοῦτο γὰρ ἴσασιν ἐμοὶ μεμεληκός.	γιατί το γνωρίζουν ότι γι’ αυτό νοιάζομαι.
Περὶ δὲ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι	Οι άνθρωποι για την υγεία περισσότερο τους ιατρούς
πείθονται ἢ τοῖς γονεῦσιν·	υπακούν παρά τους γονείς·
καὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι	και στις συνελεύσεις του λαού, βέβαια όλοι οι Αθηναίοι
τὰ φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἢ τοῖς προσήκουσιν.	υπακούν σε αυτούς που λένε τα πιο συνετά παρά στους συγγενείς τους.
Οὐ γὰρ δὴ καὶ στρατηγοὺς αἱρεῖσθαι,	Και στρατηγούς δεν εκλέγετε
οὖς ἂν ἠγῆσθε περὶ τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι;	όποιους ενδεχομένως θεωρείτε ότι είναι οι πιο συνετοί στα στρατιωτικά;
Οὐκοῦν θαυμαστὸν καὶ τοῦτό σοι δοκεῖ εἶναι,	Λοιπόν, σου φαίνεται ότι είναι και τούτο περίεργο
ἐμὲ τούτου ἕνεκα θανάτου ὑπὸ σοῦ διώκεσθαι,	ότι εξαιτίας αυτού διώκομαι από σένα και αντιμετωπίζω την ποινή του θανάτου,
ὅτι περὶ τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις,	επειδή δηλαδή για το μεγαλύτερο αγαθό στους ανθρώπους,
περὶ παιδείας, βέλτιστος εἶναι ὑπὸ τινων προκρίνομαι;	για την παιδεία, θεωρούμαι από μερικούς ότι είμαι ο καλύτερος;

Ενότητα 7^η

Ένας στοργικός ηγέτης

Ἅπαντες ἐπιστάμεθα ὅτι Ἀγησίλαος,	Όλοι γνωρίζουμε ότι ο Αγησίλαος,
ὅπου ᾤετο τὴν πατρίδα τι ὠφελήσειν,	όπου πίστευε ότι θα ωφελούσε σε κάτι την πατρίδα,
οὐ πόνων ὑφίετο, οὐ κινδύνων ἀφίστατο,	δεν έπαυε να μοχθεί, ούτε απέφευγε τους κινδύνους,
οὐ χρημάτων ἐφείδετο, οὐ σῶμα, οὐ γῆρας προὐφασίζετο,	δε λυπόταν τα χρήματα, ούτε πρόβαλλε ως δικαιολογία το σώμα ή τα γηρατειά,
ἀλλὰ καὶ βασιλέως ἀγαθοῦ τοῦτο ἔργον ἐνόμιζε,	αλλά πίστευε ότι καθήκον του καλού βασιλιά είναι
τὸ τοὺς ἀρχομένους ὡς πλεῖστα ἀγαθὰ ποιεῖν.	να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα καλά στους υπηκόους του.
Ἐν τοῖς μεγίστοις δὲ ὠφελήμασι τῆς πατρίδος	Στις μεγαλύτερες ωφέλειες της πατρίδας
καὶ τόδε ἐγὼ τίθημι αὐτοῦ,	κι αυτό εδώ του συγκαταλέγω
ὅτι δυνατώτατος ὤν ἐν τῇ πόλει	ότι, ενώ ήταν ο πιο δυνατός στην πόλη,
φανερὸς ἦν μάλιστα τοῖς νόμοις λατρεύων.	υπηρετούσε φανερά σε μεγάλο βαθμό τους νόμους.
Τὶς γὰρ ἂν ἠθέλησεν ἀπειθεῖν	Γιατί ποιος θα ήθελε να μην υπακούει
ὀρῶν τὸν βασιλέα πειθόμενον; […]	όταν έβλεπε τον βασιλιά να υπακούει; [...]
Ὃς καὶ πρὸς τοὺς διαφόρους ἐν τῇ πόλει	Αυτός και τους πολιτικούς του αντιπάλους στην πόλη
ὥσπερ πατὴρ πρὸς παῖδας προσεφέρετο.	τους συμπεριφερόταν σαν πατέρας προς τα παιδιά του.
Ἐλοιδορεῖτο μὲν γὰρ ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν,	Κακολογούσε βέβαια όσους έκαναν αδικίες,
ἐτίμα δ’ εἴ τι καλὸν πράττοιεν,	τους τιμούσε όμως αν έκαναν κάτι καλό,
παρίστατο δ’ εἴ τις συμφορὰ συμβαίνοι,	παραστεκόταν, αν παρουσιαζόταν κάποια συμφορά,
ἐχθρὸν μὲν οὐδένα ἡγούμενος πολίτην,	επειδή δε θεωρούσε κανένα πολίτη εχθρό,
ἐπαινεῖν δὲ πάντας ἐθέλων,	αλλά επειδή ήθελε να τους επαινεί όλους,
σῴζεσθαι δὲ πάντας κέρδος νομίζων,	θεωρώντας κέρδος το να σώζονται όλοι
ζημίαν δὲ τιθεὶς εἰ καὶ ὁ μικροῦ ἄξιος ἀπόλοιτο.	και θεωρώντας το ζημιά αν κάποιος, έστω και ανάξιος, χανόταν.

Ενότητα 8^η

Η γένεση της θρησκείας και της δικαιοσύνης

Ἦν χρόνος ὅτ’ ἦν ἄτακτος ἀνθρώπων βίος	Υπήρχε μια εποχή που έλειπε ο νόμος από τη ζωή των ανθρώπων
καί θηριώδης ἰσχύος θ’ ὑπηρέτης,	και ταίριαζε σε θηρία και ήταν υπηρέτης της δύναμης,
ὅτ’ οὐδέν ἆθλον οὔτε τοῖς ἐσθλοῖσιν ἦν	όταν κανένα έπαθλο δεν υπήρχε ούτε ανάμεσα στους ενάρετους
οὔτ’ αὖ κόλασμα τοῖς κακοῖς ἐγίγνετο.	ούτε πάλι υπήρχε τιμωρία για τους κακούς.
κἄπειτά μοι δοκοῦσιν ἅνθρωποι νόμους	Κι έπειτα έχω την εντύπωση ότι οι άνθρωποι νόμους
θέσθαι κολαστάς, ἵνα δίκη τύραννος ἦ	θέσπισαν ως τιμωρούς, για να εξουσιάζει η δικαιοσύνη
τήν θ’ ὕβριν δούλην ἔχῃ·	και να έχει την αλαζονεία ως δούλη·
ἐζημιοῦτο δ’ εἴ τις ἐξαμαρτάνοι.	τιμωρούνταν δε όποιος αδικούσε.
Ἔπειτ’ ἐπειδή τἀμφανῆ μέν οἱ νόμοι ἀπεῖργον αὐτούς ἔργα μή πράσσειν βίᾳ,	Έπειτα επειδή οι νόμοι τους εμπόδιζαν να διαπράττουν φανερές αδικίες
λάθρᾳ δ’ ἔπρασσον,	τις έκαναν όμως στα κρυφά,
τηνικαῦτά μοι δοκεῖ	τότε μου φαίνεται
πυκνός τις καί σοφός γνώμην ἀνήρ	ότι κάποιος ευφυής και σοφός
θεῶν δέος θνητοῖσιν ἐξευρεῖν,	επινόησε για τους θνητούς το φόβο των θεών,
ὅπως εἴη τι δεῖμα τοῖς κακοῖσι,	για να υπάρχει κάποιος φόβος για τους κακούς,
κἄν λάθρᾳ πράσσωσιν ἤ λέγωσιν ἤ φρονῶσί τι.	ακόμα κι αν κρυφά κάνουν ή λένε ή σκέφτονται κάτι.
Ἐντεῦθεν οὖν τό θεῖον εἰσηγήσατο,	Από τότε δίδαξε το θείο,
ὡς ἔστι δαίμων ἀφθίτῳ θάλλων βίῳ	ότι, δηλαδή, υπάρχει θεός που ζει αιώνια
νόῳ τ’ ἀκούων καί βλέπων, φρονῶν τε	και που ακούει και βλέπει με το νου και σκέφτεται
καί προσέχων τε ταῦτα καί φύσιν θείαν φορῶν,	και επιτηρεί αυτά και είναι περιβεβλημένος με τη θεία φύση,
ὅς πᾶν μέν τό λεχθέν ἐν βροτοῖς ἀκούσεται,	ο οποίος καθετί που λέγεται μεταξύ των ανθρώπων θα το ακούσει,
τό δρώμενον δέ πᾶν ἰδεῖν δυνήσεται.	και καθετί που γίνεται μπορεί να το δει.

Ενότητα 9η

Η Καλλιπάτειρα

Κατὰ δὲ τὴν ἐς Ὀλυμπίαν ὁδόν	Στην οδό που οδηγεί στην Ολυμπία
ἔστιν ὄρος πέτραις ὑψηλαῖς ἀπότομον,	υπάρχει ένα απόκρημνο βουνό με ψηλούς βράχους,
Τυπαῖον καλούμενον.	που ονομάζεται Τυπαίο.
Κατὰ τούτου τάς γυναίκας Ἠλείοις ἐστὶν ὠθεῖν νόμος,	Απ’ αυτό υπάρχει νόμος στους Ηλείους να πετούν τις γυναίκες
ἢν φωραθῶσιν ἐς τὸν ἀγῶνα ἐλθοῦσαι τὸν Ὀλυμπικὸν	αν αποκαλυφθούν να έχουν έρθει στο χώρο της Ολυμπίας
ἢ καὶ ὅλως ἐν ταῖς ἀπειρημέναις σφίσιν ἡμέραις διαβᾶσαι τὸν Ἀλφειόν.	ή και γενικά να έχουν περάσει τον Αλφειό κατά τις απαγορευμένες γι’ αυτές μέρες.
Οὐ μὴν οὐδὲ ἁλῶναι λέγουσιν οὐδεμίαν,	Ούτε και λένε ότι πιάστηκε καμιά
ὅτι μὴ Καλλιπάτειραν μόνην,	παρά μόνο η Καλλιπάτειρα,
ἥ ὑπὸ τινων καὶ Φερενίκη καλεῖται.	η οποία από μερικούς ονομάζεται και Φερενίκη.
Αὕτη προαποθανόντος αὐτῇ τοῦ ἀνδρός,	Αυτή, επειδή είχε πεθάνει νωρίτερα ο σύζυγός της,
ἐξεικάσασα αὑτὴν τὰ πάντα ἀνδρὶ γυμναστῇ,	αφού μεταμφιέστηκε εντελώς σε άντρα γυμναστή
ἤγαγεν ἐς Ὀλυμπίαν τὸν υἱὸν μαχούμενον·	έφερε στην Ολυμπία το γιο της για να αγωνιστεί·
νικῶντος δὲ τοῦ Πεισιρόδου,	μόλις, λοιπόν, νίκησε ο Πεισιρόδης,
τὸ ἔρυμα ἐν ὦ τοὺς γυμναστὰς ἔχουσιν ἀπειλημμένους,	το φράκτη με τον οποίο έχουν τους γυμναστές περιορισμένους
τοῦτο ὑπερπηδῶσα ἡ Καλλιπάτειρα ἐγυμνώθη.	καθώς τον πηδούσε η Καλλιπάτειρα έμεινε γυμνή.
Φωραθείσης δὲ ὅτι εἴη γυνή,	Αν και αποκαλύφθηκε ότι ήταν γυναίκα,
ταύτην ἀφιᾶσιν ἀζήμιον	την άφησαν ατιμώρητη,
καὶ τῷ πατρὶ καὶ ἀδελφοῖς αὐτῆς καὶ τῷ παιδὶ αἰδῶ νέμοντες	αποδίδοντας σεβασμό και στον πατέρα της και στα αδέλφια της και στο γιο της
–ὑπῆρχον δὴ ἅπασιν αὐτοῖς Ὀλυμπικαὶ νῖκαι-	-γιατί είχαν νικήσει όλοι στους Ολυμπιακούς Αγώνες-
ἐποίησαν δὲ νόμον ἐς τὸ ἔπειτα ἐπὶ τοῖς γυμναστικοῖς	θεσμοθέτησαν όμως νόμο για τους γυμναστές στο εξής
γυμνοὺς σφᾶς ἐς τὸν ἀγῶνα ἐσέρχεσθαι.	να μπαίνουν γυμνοί στους αγώνες.

Ενότητα 10^η

Ένας δύσκολος αντίπαλος

ΣΩΣ. Ὁπόσα ἔπραττον ἐν τῷ βίῳ,	ΣΩΣ: Πόσα από αυτά που έκανα στη ζωή μου
πότερα ἑκών ἔπραττον	τι από τα δύο: τα έκανα με τη θέλησή μου
ἢ ἐπεκέκλωστό μοι ὑπὸ τῆς Μοίρας;	ή μου είχαν καθοριστεί από τη Μοίρα;
ΜΙΝ: Ὑπὸ τῆς Μοίρας δηλαδή.	ΜΙΝ: Είναι φανερό από τη Μοίρα.
ΣΩΣ: Οὐκοῦν καὶ οἱ χρηστοὶ ἅπαντες καὶ οἱ πονηροὶ δοκοῦντες	ΣΩΣ: Λοιπόν, και όλοι οι ενάρετοι και όσοι φαίνονται κακοί
ἐκείνῃ ὑπηρετοῦντες ταῦτα ἐδρῶμεν;	κάναμε αυτά υπηρετώντας εκείνη;
ΜΙΝ: Ναί, τῇ Κλωθοῖ, ἥ ἑκάστῳ ἐπέταξε γεννηθέντι τὰ πρακτέα.	ΜΙΝ: Ναι, (κάνουμε το θέλημα) της Κλωθώς η οποία όρισε για τον καθένα τι έπρεπε να κάνει, όταν γεννήθηκε.
ΣΩΣ: Εἰ τοίνυν ἀναγκασθεὶς τις ὑπ’ ἅλλου φονεύσαι τινὰ	ΣΩΣ¨ Εάν λοιπόν κάποιος, εξαναγκασμένος από κάποιον άλλον, σκοτώσει κάποιον
οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν,	χωρίς να μπορεί να προβάλλει αντίρρηση
οἷον δήμιος ἢ δορυφόρος,	όπως για παράδειγμα ένας δήμιος ή ένας δορυφόρος
ὁ μὲν δικαστῇ πεισθείς, ὁ δὲ τυράννῳ,	ο ένας υπακούοντας σε δικαστή, κι άλλος σε τύραννο,
τίνα αἰτιάσῃ τοῦ φόνου;	ποιον θα κατηγορήσεις για το φόνο;
ΜΙΝ: Δῆλον ὡς τὸν δικαστὴν ἢ τὸν τύραννον,	ΜΙΝ: Είναι φανερό το δικαστή ή τον τύραννο,
ἐπεὶ οὐδὲ τὸ ξίφος αὐτό·	κι όχι το ίδιο το ξίφος·
ὑπηρετεῖ γὰρ ὄργανον ὂν τοῦτο πρὸς τὸν θυμὸν τῷ πρώτῳ παρασχόντι τὴν αἰτίαν.	γιατί ως όργανο εκτελεί τη θέληση του πρωταιτίου.
ΣΩΣ: Οὐκοῦν ὁρᾷς πῶς ἄδικα ποιεῖς	ΣΩΣ: Βλέπεις, λοιπόν, πόσο άδικα κάνεις
κολάζων ἡμὰς ὑπηρέτας γενομένους ὧν ἡ Κλωθὼ προσέταττεν;	να μας τιμωρείς επειδή γίναμε υπηρέτες αυτών που η Κλωθώ διατάζει;
Οὐ γὰρ δὴ ἐκεῖνό γε εἰπεῖν ἔχοι τὶς ὡς ἀντιλέγειν δυνατὸν ἦν	Γιατί βέβαια δεν μπορεί κανεί να υποστηρίζει εκείνο, ότι δηλαδή ήταν δυνατό να προβάλλει αντίρρηση
τοῖς μετὰ πάσης ἀνάγκης προστεταγμένοις.	σε εντολές που έπρεπε κατ’ ανάγκη να εκτελεστούν
ΜΙΝ: Ὧ Σώστρατε, πολλὰ ἴδοις ἂν καὶ ἄλλα οὐ κατὰ λόγον γιγνόμενα,	ΜΙΝ: Σώστρατε, θα δεις κι άλλα πολλά παράλογα
εἰ ἀκριβῶς ἐξετάζοις.	αν τα εξετάζεις με ακρίβεια.
Ἀπόλυσον αὐτόν, ὦ Ἑρμῆ, καὶ μηκέτι κολαζέσθω.	Ερμή, ελευθέρωσέ τον κι ας μην τιμωρείται άλλο πια.
Ὅρα δὲ μὴ καὶ τοὺς ἄλλους νεκροὺς τὰ ὅμοια ἐρωτᾶν διδάξῃς.	Πρόσεξε όμως να μη διδάξεις και στους άλλους νεκρούς να ρωτούν παρόμοια.

                                                                      Ενότητα 11^η

Ο σεβασμός προς τους γονείς μέλημα του νόμου

Ὃς ἂν τολμήσῃ πατέρα ἢ μητέρα	Όποιος τυχόν τολμήσει να χτυπήσει τον πατέρα του ή τη μητέρα του
ἢ τούτων πατέρας ἢ μητέρας τύπτειν,	ή τους πατέρες τους ή τις μητέρες τους
πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω,	ο πρώτος άνθρωπος που τον συναντά ας βοηθήσει (το θύμα)
καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἢ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν,	και ο μέτοικος ή ο ξένος, αν βοηθήσει, να καλείται σε τιμητική θέση στους αγώνες
μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω·	αν όμως δε βοηθήσει να απελαύνεται από τη χώρα για όλη του τη ζωή·
ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω,	κι αυτός που δεν είναι μέτοικος, αν βοηθήσει, ας επαινείται,
μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον·	αν όμως δε βοηθήσει, να μέμφεται·
δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω,	και ο δούλος που θα βοηθήσει, ας κερδίζει την ελευθερία του,
μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω.	αν όμως δε βοηθήσει, να κτυπηθεί με εκατό χτυπήματα με το μαστίγιο.
Ἐὰν δὲ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων,	Αν κάποιος καταδικαστεί για βιοπαραγία εναντίον των γονιών του,
πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως	πρώτα απ’ όλα να απελαύνεται για πάντα από την πόλη
εἰς τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἱργέσθω,	σε άλλη χώρα και να αποκλείεται από κάθε ιερή τελετή,
κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω.	κι αν γυρίσει από την εξορία, να τιμωρείται με την ποινή του θανάτου.
Ἐὰν δὲ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συφμάγῃ	Κι αν κάποιος ελεύθερος φάει μαζί μ’ αυτόν
ἢ συμπίῃ ἢ τίνα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ	ή πιει μαζί του ή έχει κάποια άλλη σχέση
ἢ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών,	ή συναντώντας τον κάπου έρθει σε επαφή μαζί του με τη θέλησή του,
μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγορὰν	ούτε στο ιερό να έλθει ούτε στην αγορά
μήτ’ εἰς πόλιν ὅλως πρότερον ἢ καθήρηται.	ούτε γενικά στην πόλη παρά μόνο αφού εξαγνιστεί.

Ενότητα 12^η

Τα φαινόμενα απατούν

Ἔστωσαν δύο ἁμαρτωλοί, ὁ μὲν κολαζόμενος, ὁ δὲ μὴ κολαζόμενος.	Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν δύο αμαρτωλοί, ο ένας τιμωρείται, ενώ ο άλλος όχι.
Μὴ λέγε, μακάριος οὗτος, ὅτι πλουτεῖ, ὀρφανοὺς ἀποδύει, χήρας βιάζεται.	Να μη λες ότι αυτός είναι ευτυχισμένος, επειδή πλουτίζει, γδύνει τους ορφανούς και επιτίθεται στις χήρες.
Καίτοι οὐ νοσεῖ, ἀλλ’ ἁρπάζων εὐδοκιμεῖ,	Αν και δεν αρρωσταίνει, αλλά προοδεύει αρπάζοντας,
τιμῆς μεγάλης ἀπολαύει καὶ δυναστείας,	απολαμβάνει μεγάλης τιμής και εξουσίας
οὐδὲν τῶν ἀνθρωπίνων κακῶν ὑπομένει·	και δεν υποφέρει από καμιά ανθρώπινη δυστυχία·
ἀλλὰ τοῦτον μάλιστα θρήνει,	αυτόν αντίθετα να τον θρηνείς παρά πολύ,
ὅτι καὶ νοσεῖ καὶ οὐ θεραπεύεται.	διότι και νοσεί και δε θεραπεύεται.
Ἐὰν ἴδῃς τινὰ ὑδέρω κατεχόμενον,	Αν δεις κάποιος να υποφέρει από υδρωπικία,
καὶ μὴ τρέχοντα πρὸς τὸν ἰατρόν,	και να μην πηγαίνει στο γιατρό,
ἀλλὰ τράπεζαν ἔχοντα Συβαριτικήν,	αλλά να έχει τραπέζι βαρυφορτωμένο με εδέσματα,
μεθύοντα καὶ ἐπιτείνοντα τὴν νόσον,	να μεθάει και να χειροτερεύει την ασθένεια,
μακαρίζεις τοῦτον, ἢ ταλανίζεις;	αυτόν τον θεωρείς ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο;
Ἐὰν δὲ ἕτερον ἴδῃς ὑδέρω κατεχόμενον,	Κι αν δεις κάποιον άλλον που να υποφέρει από υδρωπικία,
ἰατρικῶν ἀπολαύοντα χειρῶν,	να απολαμβάνει ιατρικής φροντίδας,
λιμῷ ἑαυτὸν ἐκδιδόντα,	να παραδίδεται στην πείνα,
φαρμάκοις προσκαρτεροῦντα πικροῖς,	να παίρνει με υπομονή πικρά φάρμακα,
οὐχὶ τοῦτον πολὺ μᾶλλον ἐκείνου μακαρίζεις;	αυτόν δεν τον θεωρείς πολύ περισσότερο ευτυχισμένο από εκείνον;
Ὡμολόγηται·	Είναι κοινά παραδεκτό·
ὁ μὲν γὰρ νοσεῖ, καὶ οὐ θεραπεύεται·	ο ένας νοσεί και δε θεραπεύεται·
ὁ δὲ νοσεῖ, καὶ ἀπολαύει ἰατρείας.	ο άλλος νοσεί και απολαμβάνει θεραπείας.
Ἐπίπονος μὲν ἡ ἰατρεία, ἀλλ’ ὠφέλιμον αὐτῆς τὸ τέλος.	Επίπονη  βέβαια η θεραπεία, αλλά είναι ωφέλιμος ο σκοπός της.
Οὕτως ἐστὶ καὶ ἐν τῷ παρόντι βίῳ.	Το ίδιο συμβαίνει και με την παρούσα ζωή.

                                                            Ενότητα 13^η

Η σωστή στάση στο θέμα της τροφής

Πολλῶν ἡδονῶν οὐσῶν,	Ενώ είναι πολλές οι ευχαριστήσεις,
αἵ τὸν ἄνθρωπον ἐνδιδόναι αὐταῖς βιάζονται	οι οποίες εξαναγκάζουν τον άνθρωπο να υποκύψει σ’ αυτές
παρὰ τὸ συμφέρον,	παρά το συμφέρον του,
δυσμαχωτάτη εἶναι δοκεῖ ἡ περὶ τροφὴν ἡδονή.	νομίζω ότι η ευχαρίστηση της τροφής είναι η πιο ακατανίκητη.
Ταῖς μὲν γὰρ ἄλλαις ἡδοναῖς σπανιώτερον ὁμιλοῦμεν,	Για τις άλλες ηδονές ερχόμαστε πιο σπάνια σε επαφή,,
ταύτης δὲ ἀνὰ πᾶσαν ἡμέραν πάντως πειρᾶσθαι ἀνάγκη,	ενώ αυτήν είναι ανάγκη να τη γευόμαστε οπωσδήποτε κάθε μέρα,
ὥστε πλείους οἱ ἐνταῦθα κίνδυνοι.	ώστε να είναι σ’ αυτήν την περίπτωση περισσότεροι οι κίνδυνοι.
Καὶ γὰρ ὁ πλέον ἢ δεῖ ἐσθίων ἁμαρτάνει,	Γιατί, και αυτός που τρώει περισσότερο απ’ όσο πρέπει αμαρτάνει,
καὶ ὁ κατασπεύδων ἐν τῷ ἐσθίειν,	και αυτός που τρώει λαίμαργα,
καὶ ὁ τὰ ἡδίω τῶν ὑγιεινοτέρων βρώματα προτιμῶν.	και αυτός που προτιμάει τις πιο ευχάριστες παρά τις υγιεινές τροφές.
Ἔστι δὲ ἁμαρτία περὶ τροφὴν	Είναι σφάλμα για την τροφή
καὶ ὅταν παρὰ κοινὸν προσφερώμεθα αὐτήν.	όταν την τρώμε σε λάθος ώρα.
Ἔτι δὴ καὶ ἄλλων ἁμαρτιῶν οὐσῶν περὶ τροφήν,	Υπάρχουν ακόμη κι άλλα σφάλματα με την τροφή,
δεῖ ἁπασῶν καθαρεύειν.	και πρέπει απ’ όλες να απέχουμε.
Καθαρεύοι δ’ ἂν τις	Και θα μπορούσε κάποιος να τα αποφύγει,
ἐθίζων αὐτὸν αἱρεῖσθαι σῖτον	αν συνήθιζε τον ευατό του να επιλέγει τροφή
οὐχ ἵνα ἥδηται ἀλλ’ ἵνα τρέφηται,	όχι για να ευχαριστιέται αλλά για να τρέφεται,
οὒδ’ ἵνα λεαίνηται τὴν κατάποσιν	όχι για ευχαριστεί τον οισοφάγο του
ἀλλ’ ἵνα ῥωννύηται τὸ σῶμα.	αλλά για να δυναμώνει το σώμα του.
Καὶ γὰρ γέγονεν ἡ μὲν κατάποσις δίοδος εἶναι τροφῆς,	Γιατί ο οισοφάγος έχει δημιουργηθεί για να είναι δίοδος της τροφής,
οὐχ ἡδονῆς ὄργανον,	και όχι όργανο ευχαρίστησης
ἡ δὲ γαστὴρ τοῦ αὐτοῦ χάριν οὗπερ ἕνεκα	ενώ η κοιλιά (έχει δημιουργηθεί) για τον ίδιο λόγο για τον οποίο
καὶ φυτῷ ῥίζα γέγονεν.	έχει δοθεί στο φυτό η ρίζα.
Διὸ καὶ προσήκει ἐσθίειν ἡμῖν ἵνα ζῶμεν,	Γι’ αυτό και ταιριάζει σε μας να τρώμε για να ζούμε,
οὐχ ἵνα ἡδώμεθα.	και όχι για να ευχαριστιόμαστε.

Ενότητα 14^η

Απρόσκλητοι βοηθοί

Οἱ Εὐβοεῖς ἁλιεῖς τοῖς δελφῖσι ἰσομοιρίαν τῆς θήρας ἀπονέμουσι.	Οι αλιείς της Εύβοιας δίνουν στα δελφίνια ίσο μερίδιο από την ψαριά.
Καὶ ἡ ἄγρα τοιαύτη ἐστί	Κι ο τρόπος του ψαρέματος είναι τέτοιος.
Τῆς πρῴρας τῶν ἀκατίων κοίλας τινὰς ἑξαρτῶσιν ἐσχαρίδας	Κρεμούν από την πλώρη των πλοιαρίων μικρές κοίλες σχάρες
πυρὸς ἐνακμάζοντος·	που πάνω τους καίει φωτιά·
καί εἰσί διαφανεῖς, ὡς καὶ στέγειν τὸ πῦρ καὶ μὴ κρύπτειν τὸ φῶς.	και είναι διαφανείς, ώστε να προστατεύουν τη φωτιά και να μη κρύβουν το φως.
Οἱ τοίνυν ἰχθύες δεδιότες τὴν αὐγὴν πλησιάζουσι	Τα ψάρια, λοιπόν, επειδή φοβούνται τη λάμψη, πλησιάζουν
μαθεῖν βουλόμενοι τοῦ φοβοῦντος σφᾶς τὴν αἰτίαν·	γιατί θέλουν να μάθουν την αιτία αυτού που τα φοβίζει·
εἶτα ἐπλαγέντες πρὸς τινι πέτρα ἠσυχάζουσιν	έπειτα, σαστισμένα κουρνιάζουν κοντά σε κάποιο βράχο
ἀθρόοι παλλόμενοι τῷ δέει.	όλα μαζί τρέμοντας από το φόβο τους.
Οἱ δὲ παρανηχόμενοι δελφῖνες	Και τα δελφίνια που κολυμπούν εκεί κοντά
τοὺς ἐξωτέρω τῶν ἰχθύων φοβοῦντες ὠθοῦσι	τα σπρώχνουν, φοβίζοντας τα ψάρια που είναι απ’ έξω
καὶ τοῦ διαδιδράσκειν ἀναστέλλουσιν.	και τα εμποδίζουν να ξεφύγουν
Οὐκοῦν ἐκεῖνοι πιεζόμενοι πανταχόθεν	Εκείνα λοιπόν επειδή πιέζονται από παντού
καὶ τρόπον τινὰ κεκυκλωμένοι ἁλίσκονται.	και έχουν κατά κάποιο τρόπο περικυκλωθεί, συλλαμβάνονται.
Καὶ οἱ δελφῖνες προσίασιν	Και τα δελφίνια πλησιάζουν
ὡς ἀπαιτοῦντες τοῦ κοινοῦ πόνου τὴν ἐπικαρπίαν	σαν να απαιτούν το μερίδιο από τον κοινό μόχθο
τὴν ὀφειλομένην σφίσιν ἐκ τῆς νομῆς,	που τους οφείλεται για τα ψάρια που πιάστηκαν,
καὶ οἵ γε ἁλιεῖς πιστῶς καὶ εὐγνωμόνως	και οι ψαράδες βέβαια με πίστη και ευγνωμοσύνη
ἀφίστανται τοῖς συνθήροις τοῦ δικαίου μέρους,	αποχωρίζονται για χάρη των συντρόφων τους στο ψάρεμα το μερίδιο που αναλογεί σ’ αυτούς
εἰ βούλονται καὶ πάλιν σφίσι συμμάχους ἀκλήτους παρείναι.	αν θέλουν και πάλι να παρευρίσκονται σ’ αυτούς ως απρόσκλητοι σύμμαχοι.

Ενότητα 15^η

Η Αθήνα προπύργιο της Ευρώπης

Φῦντες καλῶς καὶ φρονοῦντες ὅμοια,	Επειδή ήταν καλοί (ευγενείς) εκ φύσεως και είχαν κοινές αντιλήψεις
πολλὰ μὲν καλὰ καὶ θαυμαστὰ	πολλά καλά και αξιοθαύμαστα
οἱ πρόγονοι τῶν ἐνθάδε κειμένων ἠργάσαντο,	έκαναν οι πρόγονοι των νεκρών που κείτονται εδώ
ἀείμνηστα δὲ καὶ μεγὰλα οἱ ἐξ ἐκείνων γεγονότες τρόπαια	και οι απόγονοι εκείνων αείμνηστα και μεγάλα τρόποια νίκης
διὰ τὴν αὐτῶν ἀρετὴν κατέλιπον.	άφησαν πίσω τους εξαιτίας της αρετής τους.
Μόνοι γὰρ ὑπὲρ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος	Γιατί μόνοι για όλη την Ελλάδα
πρὸς πολλὰς μυριάδας τῶν βαρβάρων διεκινδύνευσαν.	μπήκαν σε κινδύνους ενάντια σε πολλές δεκάδες χιλιάδες βαρβάρων.
Ὁ γὰρ τῆς Ἀσίας βασιλεὺς ἐλπίζων καὶ τὴν Εὐρώπην δουλώσεσθαι	Γιατί ο βασιλιά της Ασίας, ελπίζοντας να υποδουλώσει και την Ευρώπη,
ἔστειλε πεντήκοντα μυριάδας στρατιάν.	έστειλε στρατό πεντακοσίων χιλιάδων ανδρών.
Ἡγησάμενοι δέ, εἰ τήνδε τὴν πόλιν	Κι επειδή πίστεψαν ότι αν αυτήν την πόλη
ἢ ἑκοῦσαν φίλην ποιήσαιντο ἢ ἄκουσαν καταστρέψαιντο,	ή την έκαναν φίλη με τη θέλησή της ή την υπέτασσαν χωρίς τη θέλησή της
ῥᾳδίως τῶν πολλῶν Ἑλλήνων ἄρξειν,	εύκολα θα εξουσίαζαν και τους υπόλοιπους Έλληνες,
ἀπέβησαν εἰς Μαραθῶνα,	αποβιβάστηκαν στο Μαραθώνα,
νομίσαντες οὕτως ἂν ἐρημοτάτους εἲναι συμμάχων τοὺς Ἕλληνας,	επειδή πίστεψαν με τον τρόπο αυτό ότι οι Έλληνες θα ήταν εντελώς αβοήθητοι από συμμάχους,
εἰ ἔτι στασιαζούσης τῆς Ἑλλάδος τὸν κίνδυνον ποιήσαιντο.	αν αποτολμούσαν την επίθεση, ενώ ακόμα οι Έλληνες θα διαφωνούσαν.
Ἔτι δ’ αὐτοῖς ἐκ τῶν προτέρων ἔργων περὶ τῆς πόλεως	Ακόμα για την πόλη από τα προηγούμενα έργα της
τοιαύτη δόξα παρειστήκει,	τέτοια εντύπωση είχαν σχηματίσει,
ὡς εἰ μὲν πρότερον ἐπ’ ἄλλην πόλιν ἴασιν,	ότι αν πρωτύτερα έκαναν επίθεση εναντίον άλλης πόλης,
ἐκείνοις καὶ Ἀθηναίοις πολεμήσουσι·	θα πολεμούσαν εναντίον εκείνων και των Αθηναίων·
προθύμως γὰρ τοῖς ἀδικουμένοις ἥξουσι βοηθήσοντες.	γιατί θα έρχονταν με προθυμία να βοηθήσουν αυτούς που αδικούνταν.

Ενότητα 16^η

Μεγαλόψυχη στάση

Βασιλεὺς Ἀλέξανδρος Στατείρᾳ καὶ Ῥοδῷ	Ο βασιλιάς Αλέξανδρος στη Στατείρα και στη Ροδώ
καὶ Ῥωξάνῃ τῇ ἐμῇ γυναικί χαίρειν.	και στη Ρωξάνη τη γυναίκα του εύχεται να είναι καλά.
Ἀντιταξάμενον ἡμῖν Δαρεῖον οὐκ ἠμυνάμεθα,	Αν και αντιτάχτηκε σε μας ο Δαρείος δεν τον εκδικήθηκα,
εἰ μὴ τοὐναντίον, ηὐχόμην γὰρ	αλλά αντίθετα, γιατί ευχόμουν
ἐγὼ ζῶντα ὑπὸ τὰ ἐμᾶ σκῆπτρα ἔχειν·	να είναι ζωντανός κάτω από την εξουσία μου·
ἐλαχίστως δὲ ἔχοντος ἐπὶ τῷ πνεύματι αὐτοῦ	ενώ ίσα που ανέπνεε
τοῦτον κατέλαβον ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἀναπνοῇ,	τον βρήκα στην τελευταία αναπνοή,
ὅν ἐλεήσας τῇ ἐμαυτοῦ χλαμύδι περιέστειλα.	κι επειδή τον λυπήθηκα τον κάλυψα με τη χλαμύδα μου.
Ἐπυθόμην δὲ παρ’ αὐτοῦ τι ἀκοῦσαι περὶ τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ.	Ζήτησα να μάθω απ’ αυτόν κάτι για το θάνατό του.
Ὁ δέ μοι εἶπεν· «παρακαταθήκην ἔχε τὴν ἐμὴν θυγατέρα Ῥωξάνην καὶ συμβιώσει σοί». [...]	Κι αυτός μου είπε· «Έχε ως παρακαταθήκη την κόρη μου Ρωξάνη και θα ζήσει μαζί σου» [...]
Τοὺς μὲν αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἠμυνάμην ἀξιοπρεπὼς [...]	Τιμώρησα όπως άξιζε τους αίτιους του θανάτου του [...]
Προσέταξα δὲ ἡρῷον αὐτῷ γενέσθαι παρὰ τοὺς πατρῴους αὐτῷ ἥρωας·	Διέταξα να κτιστεί ηρώον αφιερωμένο σ’ αυτόν κοντά στους πατρικούς του ήρωες·
καὶ ὑμεῖς δὲ τῆς λύπης αὐτοῦ παύσασθε·	και σεις σταματήστε το θρήνο γι’ αυτόν·
ἐγὼ γὰρ ὑμᾶς ἀποκαταστήσω εἰς τὰ ἴδια βασίλεια [...]	γιατί εγώ θα σας αποκαταστήσω στα ανάκτορά σας [...]
Κατὰ γοῦν τάς διατάξεις Δαρείου	Σύμφωνα λοιπόν με τις επιθυμίες του Δαρείου
Ῥωξάνην τὴν ἐμὴν γυναῖκα σύνθρονόν μου εἶναι βούλομαι,	θέλω να είναι η Ρωξάνη γυναίκα μου και βασίλισσα,
ἐὰν δὲ καὶ ὑμεῖς μοι συμπνεύσητε,	αν και σεις συμφωνείτε μαζί μου,
προσκυνεῖσθαι αὐτὴν ὡς Ἀλεξάνδρου γυναῖκα βούλομαι καὶ κελεύω.	θέλω και διατάζω να προσκυνάτε αυτήν ως γυναίκα του Αλέξανδρου.
Ἔρρωσθε.	Να είστε καλά στην υγεία σας.

Ενότητα 17^η

Το πάθημα των ερωδιών

Φίλτατοι δ’ εἰσὶν οἱ ἐρωδιοὶ τοῖς ἀνθρώποις	Οι ερωδιοί είναι πολύ αγαπημένοι στους ανθρώπους
καὶ προσημαίνουσιν εὐδίαν τε καὶ χειμῶνα,	και φανερώνουν από πριν και το καλοκαίρι και το χειμώνα,
μάλιστα πρὸς ἐκεῖνο τὸ μέρος,	κυρίως προς εκείνο το μέρος
ὅθεν ἂν μέλλῃ σφοδρότατος ἄνεμος πνεῖν,	από όπου ενδεχομένως πρόκειται να πνεύσει πάρα πολύ σφοδρός άνεμος
ἐπὶ τοῖς στήθεσι τάς κεφαλὰς  κατακλίνοντες.	γέρνοντας προς τα κάτω τα κεφάλια τους.
Ναύτης γοῦν οὐκ ἂν πότε ἑκών ἐρῳδιὸν ἀποκτείνειεν,	Ο ναύτης βέβαια δε θα σκότωνε ποτέ με τη θέλησή του έναν ερωδιό,
ἐπειδὴ πιστεύονται τοῖς ἁλιεῦσιν ἐν τῇ θαλάττῃ σημαίνειν	επειδή είναι κοινή πεποίθηση ότι προλέγουν στους ψαράδες
ὁπόσα τοῖς θηραταῖς ἐπὶ τῆς γῆς οἱ ἱέρακες.	όσα προλέγουν στους κυνηγούς τα γεράκια στην ξηρά.
Φασὶ δ’ αὐτούς, καὶ ἡνίκα μία τροφὴ πᾶσι ἦν τοῖς ὀρνέοις,	Λένε ακόμη γι’ αυτούς, κι όταν ήταν μία η τροφή για όλα τα πουλιά,
πρώτους βορὰν ἐκ τῶν ὑδάτων εὑρεῖν,	πρώτοι αυτοί βρήκαν τροφή από τα νερά,
καὶ παρ’ αὐτῶν τοὺς λοιποὺς πάντας ἐκδιδαχθῆναι·	και ότι απ’ αυτούς διδάχτηκαν όλα τα υπόλοιπα πουλιά·
ἐπὶ δὲ τῇ τέχνῃ μεγαλαυχήσαντας	επειδή όμως περηφανεύτηκαν για το εύρημά τους
καὶ οὒδ’ αὐτὸν εἰπόντας ὑπὲρ νήξεως ἐρίζει δύνασθαί σφίσι τὸν Ποσειδῶνα	και επειδή ισχυρίστηκαν για το κολύμπι ότι ούτε ο ίδιος ο Ποσειδώνας δεν μπορούσε να συναγωνιστεί μαζί τους
τὴν ἐπιστήμην ἀποβαλεῖν τοῦ θεοῦ μηνίσαντος.	λένε ότι έχασαν την ικανότητά τους αυτή επειδή ο θεός οργίστηκε.

Ενότητα 18η

Τα μειονεκτήματα του γραπτού λόγου σε σχέση με τον προφορικό

Ἡγοῦμαι δ’ οὐδὲ λόγους δίκαιον εἶναι καλεῖσθαι τοὺς γεγραμμένους	Νομίζω ότι δεν είναι δίκαιο οι γραφτοί λόγοι να ονομάζονται λόγοι,
ἀλλ’ ὥσπερ εἴδωλα καὶ σχήματα καὶ μιμήματα λόγων,	αλλά όπως ακριβώς τα ομοιώματα και τις εικόνες και τα αντίγραφα των λόγων,
τὴν αὐτὴν περὶ αὐτῶν εἰκότως ἂν δόξα ἔχοιμεν,	θα μπορούσαμε να έχουμε την ίδια αντίληψη,
ἥνπερ καὶ περὶ τῶν χαλκῶν ἀνδριάντων	την οποία ακριβώς έχουμε και για τους χάλκινους ανδριάντες
καὶ λιθίνων ἀγαλμάτων καὶ γεγραμμένων ζῴων.	και για τα λίθινα αγάλματα και τα ζωγραφισμένα πλάσματα.
Ὥσπερ γὰρ ταῦτα μιμήματα τῶν ἀληθινῶν σωμάτων ἐστί,	Γιατί όπως ακριβώς αυτά είναι αντίγραφα των αληθινών σωμάτων,
καὶ χρῆσιν οὐδεμίαν τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ παραδίδωσι,	και καμία χρησιμότητα δεν έχουν στην ανθρώπινη ζωή,
τὸν αὐτὸν τρόπον ὁ γεγραμμένος λόγος	κατά τον ίδιο τρόπο ο γραπτός λόγος
ἐκ βιβλίου μὲν θεωρούμενος ἔχει τινὰς ἐκπλήξεις,	όταν τον διαβάζει κανείς δυνατά μέσα από ένα βιβλίο προσφέρει κάποια (επιφανειακή) ευχαρίστηση
ἐπὶ δὲ τῶν καιρῶν ἀκίνητος ὢν	όμως σε κρίσιμες περιστάσεις επειδή είναι στατικός
οὐδεμίαν ὠφέλειαν τοῖς κεκτημένοις παραδίδωσιν.	δεν προσφέρει καμιά ωφέλεια σ’ αυτούς που τον κατέχουν.
Ἀλλ’ ὥσπερ ἀνδριάντων καλῶν ἀληθινὰ σώματα	Αλλά όπως ακριβώς τα ζωντανά σώματα απέναντι στους ανδριάντες,
πολὺ χείρους τάς εὐπρεπείας ἔχοντα	ενώ έχουν πολύ χειρότερη εξωτερική εμφάνιση
πολλαπλασίους ἐπὶ τῶν ἔργων τάς ὠφελείας παραδίδωσιν,	προσφέρουν πολλαπλάσιες ωφέλειες όσον αφορά τα έργα
οὕτω καὶ λόγος ὁ λεγόμενος ἔμψυχός ἐστι καὶ ζῇ	έτσι και ο προφορικός λόγος έχει μέσα του ψυχή και είναι ζωντανός
καὶ τοῖς πράγμασιν ἕπεται,	και παρακολουθεί την πραγματικότητα,
ὁ δὲ γεγραμμμένος εἰκόνι λόγου τὴν φύσιν ὁμοίαν ἔχων	ενώ ο γραπτός, επειδή μοιάζει με είδωλο λόγου,
ἁπάσης ἐνεργείας ἄμοιρος καθέστηκεν.	δεν έχει καμιά σχέση με οποιαδήποτε ενέργεια.