Απρόσωπη σύνταξη στην αρχαία ελληνική

ΑΠΡΟΣΩΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

1. Ποια ρήματα ονομάζονται απρόσωπα;

Απρόσωπα ονομάζονται τα ρήματα που χρησιμοποιούνται στο γ' ενικό πρόσωπο και δε δέχονται ως υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα.

Από αυτά μερικά τα συναντάμε μόνο ως απρόσωπα:

χρή [(= πρέπει, είναι αναγκαίο, χρειάζεται, είναι δυνατό - πιθανό) πρτ. ἐχρῆν και χρῆν, μελ. χρήσει, αόρ. ἔχρησε], δεῖ (= πρέπει, είναι ανάγκη, αρμόζει), μέλλει (= πρόκειται, είναι πιθανό, είναι ορισμένο), ἔξεστι (= είναι δυνατό, επιτρέπεται, μπορεί)

ενώ τα περισσότερα προέρχονται από προσωπικά ρήματα, ενεργητικά ή παθητικά:

ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ (= είναι αρκετό), δοκεῖ (= φαίνεται καλό, αποφασίζεται), ἔστι - ἔνεστι - πάρεστι (= είναι δυνατό), ἐγχωρεῖ (= επιτρέπεται), ἐνδέχεται, λέγεται, νομίζεται, ὁμολογεῖται, πρέπει, προσήκει (= αρμόζει, ταιριάζει), συμβαίνει, συμφέρει, φαίνεται

2. Ποιες είναι οι απρόσωπες εκφράσεις;

Απρόσωπες εκφράσεις είναι οι περιφράσεις που σχηματίζονται:

α) από το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή μιας μετοχής:

ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό), ἄδηλόν ἐστι (= δεν είναι φανερό), ἀναγκαῖον ἐστί, ἀνάγκη ἐστὶ, θαυμαστόν ἐστι, καλόν ἐστι, κίνδυνός ἐστι, λόγος ἐστὶ (= λέγεται, υπάρχει φήμη), ἄξιόν ἐστι (= αξίζει), δεινόν ἐστι (= είναι φοβερό, παράλογο), δέον ἐστὶ (= πρέπει), δέος ἐστὶ (= υπάρχει φόβος), δῆλον ἐστὶ, δίκαιόν ἐστι, εἰκός ἐστι (= είναι φυσικό), νόμος ἐστὶ, ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο), σαφές ἐστι, φανερόν έστι, χρήσιμόν ἐστι, χαλεπόν ἐστι (= είναι δύσκολο), χρεών ἐστι (= είναι αναγκαίο, μοιραίο) κ.ά.

β) από το ρήμα ἔχει και ένα τροπικό επίρρημα:

ἀναγκαίως ἔχει (= είναι αναγκαίο), ἀρκούντως ἔχει (= αρκεί), δεινῶς ἔχει (= είναι φοβερό), εὖ ἔχει (= είναι καλό), κακῶς ἔχει (= είναι κακό), καλῶς ἔχει (= είναι καλό, σωστό), ὀρθῶς ἔχει (= είναι σωστό, ορθό) ῥᾳδίως ἔχει (= είναι εύκολο) κ.ά.

3. Ποιο είναι το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων ή των απρόσωπων εκφράσεων;

Το υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος είναι πρόταση· μπορεί όμως να είναι και απαρέμφατο. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές είναι απαρέμφατο.
Μπορούμε να πούμε ότι το απρόσωπο ρήμα στα αρχαία ελληνικά έχει ως υποκείμενο:

α) άναρθρο απαρέμφατο

• ὁ νομοθέτης ἀπέδειξεν οὓς χρὴ δημηγορεῖν καὶ οὓς οὐ δεῖ λέγειν ἐν τῷ δήμῳ

(= ο νομοθέτης όρισε ποιοι μπορούν να μιλούν και ποιοι δεν πρέπει να μιλούν στο δήμο)

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το χρὴ και το δεῖ·

το υποκείμενο του χρὴ είναι το απαρέμφατο δημηγορεῖν

το υποκείμενο του δεῖ είναι το απαρέμφατο λέγειν.

• ὑμᾶς προσήκει καὶ ἀμείνονας καὶ προθυμοτέρους εἶναι. ἀλλὰ μὴν καὶ θαρραλεωτέρους νῦν πρέπει εἶναι πρὸς τοὺς πολεμίους.

(= ταιριάζει να είστε πολύ γενναιότεροι και προθυμότεροι. Μα τούτη τη φορά πρέπει να έχετε και μεγαλύτερη τόλμη απέναντι στους εχθρούς.)

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το προσήκει  και το πρέπει·

το υποκείμενο του προσήκει είναι το απαρέμφατο εἶναι

το υποκείμενο του πρέπει είναι το απαρέμφατο εἶναι

• Ἀνάγκη ἐστὶ μάχεσθαι

• 
  (= είναι αναγκαίο να πολεμήσουμε)

Η απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστὶ έχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο μάχεσθαι

• Ἀριστοκρατίαν μὲν οὖν καλῶς ἔχει καλεῖν

(= είναι σωστό να ονομάσουμε αριστοκρατία)

Η απρόσωπη έκφραση καλῶς ἔχει έχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο καλεῖν

β) δευτερεύουσα πρόταση (ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική)

• 
  Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο

(= αναγγέλλεται ότι έφτασε ο βασιλιάς)

Το απρόσωπο ρήμα ἀγγέλλεται έχει ως υποκείμενο την ειδική πρόταση ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο

• καλῶς ἔχει ὅτι σὺ μὲν φιλοσοφεῖς

(= είναι καλό ότι φιλοσοφείς)

Η απρόσωπη έκφραση καλῶς ἔχει έχει ως υποκείμενο την ειδική πρόταση ὅτι σὺ μὲν φιλοσοφεῖς

• Ἄδηλόν ἐστι εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι

(= είναι άγνωστο αν θέλουν να είναι φίλοι)

Η απρόσωπη έκφραση Ἄδηλόν ἐστι έχει ως υποκείμενο την πλάγια ερωτηματική πρόταση εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι

• Δέος ἐστὶ μὴ παρακρουσθῆτε ὑπὸ τούτων

Η απρόσωπη έκφραση Δέος ἐστὶ έχει ως υποκείμενο την ένδοιαστική πρόταση μὴ παρακρουσθῆτε ὑπὸ τούτων

Αρκετά συχνά δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη έκφραση υπάρχει ένας προσδιορισμός σε πτώση δοτική, που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το απρόσωπο ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική.

• Ἔδοξέ σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα.

(= Γιε, είναι δυνατό σε σένα να σώσεις τον πατέρα)

Παρόμοια λειτουργία διακρίνουμε και στα ν.ε., όταν δίπλα σε μια απρόσωπη έκφραση υπάρχει για γενική, π.χ.

• Μου είναι αδύνατο να σε καταλάβω